Քանի դեռ Ադրբեջանում իշխանության գլուխ է Ալիևների կլանը, Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև խաղաղության հավանականությունը փոքր է։ Դրա մասին News.am-ի թղթակցի հետ հարցազրույցում հայտարարել է ռուս քաղաքագետ Միխայիլ Ալեքսանդրովը։
««Խաղաղության պայմանագրի» վերլուծությունը ցույց է տալիս, որ այն, ինչպես Վաշինգտոնում ստորագրված հռչակագիրը, հիմնականում բարի մտադրությունների ամբողջություն է։
Ամենակարևոր՝ Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև պետական սահմանի հարցը մնում է չլուծված։
Չնայած կողմերը բանավոր ճանաչել են միմյանց տարածքային ամբողջականությունը, սահմանային կետը բավականին անորոշ է ձևակերպված և բաց է տարբեր մեկնաբանությունների համար՝ կախված մեկնաբանի մտադրություններից։ Կողմերը պարզապես հաստատել են, որ «նախկին խորհրդային հանրապետությունների միջև սահմանները դարձել են համապատասխան անկախ պետությունների միջազգային սահմաններ և, որպես այդպիսին, ճանաչվել են միջազգային հանրության կողմից»։
Հատկանշական է, որ հստակորեն չի խոսվում Հայաստանի և Ադրբեջանի մասին, այլ նշված է՝ նախկին խորհրդային հանրապետությունները։ Արդյո՞ք սա վերաբերում է Հայաստանին կամ Ադրբեջանին, պարզ չէ։
Նրանք երկուսն էլ նախկին խորհրդային հանրապետություններ են, բայց կարող են լինել հատուկ դեպքեր։ Ավելին, համաձայնագրում ընդհանրապես անդրադարձ չկա սահմանների սահմանազատման սկզբունքներին։ Այն պարզապես նշում է, որ կողմերը «բարեխղճորեն բանակցություններ կվարեն համապատասխան սահմանային հանձնաժողովների միջև՝ համաձայն իրենց կողմից հաստատված կանոնակարգերի՝ կողմերի միջև պետական սահմանի սահմանազատման և սահմանազատման վերաբերյալ համաձայնագիր կնքելու նպատակով»։ Դա ի՞նչ խաղաղության պայմանագիր է, եթե չի լուծում սահմանային հարցը։ Այս փաստաթուղթը չի կարելի անվանել խաղաղության պայմանագիր։
ՀՀ արտաքին գործերի նախարարը վերջերս հայտարարեց, որ 12 կիլոմետր սահմանազատվել է։ Եվ սա, ինչպես գիտենք, պայմանավորված է հայկական կողմի զիջումներով։ Եթե գործընթացը շարունակվի այս տեմպերով, ամբողջ սահմանի սահմանազատման համար տասնամյակներ կպահանջվեն։
Ավելին, Ադրբեջանը ցանկացած պահի կարող է չեղարկել այս փաստաթուղթը կամ պահանջել որոշ փոփոխություններ, ինչպիսիք են՝ Լեռնային Ղարաբաղի նախկին «օկուպացիայի» համար Հայաստանից տարածքային փոխհատուցում, կամ մեկ միլիոն ադրբեջանցի փախստականների վերադարձ Հայաստան, կամ այլ բան։
Բավական է հիշել, թե ինչպես Իլհամ Ալիևը 2011 թվականի հունիսին Կազանում եռակողմ հանդիպման ժամանակ հրաժարվեց ստորագրել Լեռնային Ղարաբաղի կարգավորման հիմնական սկզբունքների վերաբերյալ նախաստորագրված փաստաթուղթը։ Այնուհետև 2016 և 2020 թվականներին տեղի ունեցավ երկու պատերազմ, իսկ 2023 թվականին՝ էթնիկ զտումներ Լեռնային Ղարաբաղում։ Իսկ ի՞նչ կասեք նախաստորագրված փաստաթղթերի մասին։ Ալիևը խախտեց Հայաստանի հետ արդեն ստորագրված երկու համաձայնագիր՝ 1994 թվականի՝ Լեռնային Ղարաբաղում հրադադարի մասին համաձայնագիրը և Ռուսաստանի, Ադրբեջանի և Հայաստանի 2020 թվականի նոյեմբերի 10-ի Եռակողմ հայտարարությունը։
Շատերը չեն հասկանում մի պարզ բան։ Ալիևի ռեժիմի համար Հայաստանի հետ դիմակայությունը կենսական նշանակություն ունի ոչ թե այն պատճառով, որ Հայաստանը սպառնալիք է Ադրբեջանի համար, այլ՝ այն պատճառով, որ ռեժիմն իր լեգիտիմությունը ստանում է հայ-ադրբեջանական հակամարտությունից։ Ալիևի կլանը Բաքվում իշխանությունը զավթեց՝ այս հակամարտությունը բորբոքելով և երկարաձգելով։ Հայաստանի հետ լիակատար խաղաղությունն անմիջապես անկայուն կդարձներ Բաքվի ռեժիմը, քանի որ բնակչությունն անմիջապես կասկածի տակ կդներ հակամարտության դադարեցումից ստացվող «խաղաղության դիվիդենտը»։ Եվ Ալիևի ռեժիմը պարզապես անկարող է ապահովել այդ խաղաղության դիվիդենտը»,- ընդգծել է Ալեքսանդրովը։
