Ռամիզ Մեհտիևը, որը տասնամյակներ շարունակ Ադրբեջանի ամենաազդեցիկ քաղաքական գործիչներից մեկն էր և Իլհամ Ալիևին օգնել է դառնալ նախագահի պաշտոնում հոր ժառանգորդը, անցյալ ամիս ձերբակալվել է Բաքվում, գրել է Carnegie վերլուծական կենտրոնը։
87 տարեկանում նա մեղադրվում է Ռուսաստանի աջակցությամբ պետական հեղաշրջում կազմակերպելու մեջ։ Նրա ձերբակալությունը, որը տեղի է ունեցել Բաքվի և Մոսկվայի միջև վերջին առճակատումից հետո, մեկնաբանվում է կամ որպես ապացույց այն բանի, որ Ռուսաստանը իսկապես փորձում էր հեռացնել Ալիևին, կամ, ընդհակառակը, որպես Ալիևի ռուսստանցի գործընկեր Վլադիմիր Պուտինի բարեկամական ժեստ, որն, իբր, հոկտեմբերի 9-ին հաշտեցման հանդիպման ժամանակ Ադրբեջանի առաջնորդին զգուշացրել էր դավադրության մասին։ Իրականությունն ավելի պրոզաիկ է. իշխանության մշտապես աճող համախմբման տրամաբանությունը Ադրբեջանի իշխանություններին մղում է զտել ազդեցության այլընտրանքային կենտրոնների նույնիսկ չնչին ակնարկը, և Մեհտիևի երկարատև անմիջական կապերը Մոսկվայում, ըստ երևույթին, ծառայել են որպես սրացնող գործոն։
Մեհտիևի քաղաքական կարիերան սկսվել է Խորհրդային Միությունում։ Նա Կոմսոմոլի խորհրդային երիտասարդական կազմակերպության պաշտոնից բարձրացավ մինչև գիտական կոմունիզմի պրոֆեսոր, ապա՝ Ադրբեջանի կոմունիստական կուսակցության կենտրոնական կոմիտեի գիտության և կրթության բաժնի վարիչ։ Հենց այդ ժամանակ էլ նա դարձավ ապագա նախագահ Հեյդար Ալիևի մտերիմ գործընկերը, որը 1970-ականներից ղեկավարել է Ադրբեջանական ԽՍՀ-ն։ Խորհրդային Միության փլուզումից հետո՝ 1990-ականների կեսերից մինչև 2019 թվականը, Մեհտիևը ղեկավարել է նախագահական վարչակազմը։ Հետխորհրդային ռեժիմների համար այս կարևոր պաշտոնում նա վերահսկում էր կադրային քաղաքականությունը, տեղեկատվական և գաղափարախոսական օրակարգը և մասնակցում էր կարևոր որոշումների ընդունմանը։ Շատ դիտորդներ կարծում են, որ Հեյդար Ալիևի մահից հետո՝ 2003 թվականին, Մեհտիևը վճռորոշ դեր խաղաց Ալիևի որդու՝ Իլհամի՝ հանգուցյալ նախագահի իրավահաջորդ դառնալու գործում։
Երկար ժամանակ թվում էր, թե նա ճիշտ ձի էր ընտրել։ Մեհտիևը Իլհամ Ալիևի օրոք ևս տասնվեց տարի մնաց նախագահական վարչակազմի ղեկավար։ Միայն 2019 թվականին, երբ Ալիևը հոր շրջապատից ազատեց բազմաթիվ բարձրաստիճան պաշտոնյաների, նա պատվով թոշակի անցավ՝ գլխավորելով երկրի Գիտությունների ազգային ակադեմիան։
2022 թվականին Մեհտիևը թոշակի անցավ նաև այդ պաշտոնից, և թվում էր, թե նրան մոռացել են։ Այնուհետև, հանկարծակի, հոկտեմբերի կեսերին, նա տնային կալանքի տակ դրվեց՝ կառավարությունը տապալելու փորձի, դավաճանության և փողերի լվացման կասկածանքով։ Մեհտիևը, իբր, ծրագրում էր հեռացնել Ալիևին և իր գլխավորած անցումային կառավարություն ստեղծել։
Առանձնապես ուշագրավ է, որ Մեհտիևը ձերբակալվեց Դուշանբեում Ադրբեջանի և Ռուսաստանի առաջնորդների միջև հաշտեցման հանդիպումից անմիջապես հետո։ Ալիևը և Պուտինը հանդիպումն օգտագործեցին իրենց տարաձայնությունները պաշտոնապես վերջ տալու համար, որոնք սկսվել էին 2024 թվականի դեկտեմբերին Ռուսաստանի Գրոզնի քաղաքի վրայով ադրբեջանական ինքնաթիռի խոցումից հետո։ Կառավարամետ ադրբեջանական լրատվամիջոցները շտապեցին պնդել, որ դա պատահականություն չէր, և որ փակ հանդիպման ժամանակ Պուտինը Ալիևին զգուշացրել է Մեհտիևի՝ հեղաշրջում կազմակերպելու ծրագրերի մասին։ Որքան էլ տարօրինակ թվա 87-ամյա թոշակառուի կողմից հեղաշրջման փորձի գաղափարը, դավադրության ռուսամետ բնույթի վրա շեշտադրումը լիովին համապատասխանում է Մեհտիևի՝ որպես Կրեմլին մոտ կանգնած քաղաքական գործչի հեղինակությանը: Նրա կապերը նախկին Անվտանգության խորհրդի քարտուղար Նիկոլայ Պատրուշևի և Մոսկվայի այլ բարձրաստիճան պաշտոնյաների հետ հայտնի են։
Մեհտիևը ստացել է նաև Ռուսաստանի պետական հեղինակավոր պարգևներ, եղել է ռուսական ակադեմիական հաստատությունների անդամ և հաճախակի հայտնվել է Ռուսաստանին վերաբերող հանրային միջոցառումներին: Նրան նույնիսկ մեղադրել են Ադրբեջանում ռուսամետ պաշտոնյաներին կարևոր պաշտոնների հասցնելու մեջ։
Ռուսաստանի ղեկավարության հետ այդ երկարատև կապերը կարող էին լրացուցիչ ռիսկեր ստեղծել Մեհտիևի համար: Մոսկվայի հետ մի քանի ամիս տևած դիմակայությունը Բաքվին ստիպել է հատկապես զգույշ լինել Կրեմլի և ադրբեջանական էլիտայի անդամների միջև ցանկացած անվերահսկելի կապերից։
Ընդսմին, դեռևս լուրջ ապացույցներ չեն ներկայացվել, որ Մեհտիևը իրականում հեղաշրջում էր ծրագրում: Ադրբեջանի իշխանությունները հաճախ անհարմար գործիչներին, մասնավորապես՝ անկախ լրագրողներին, բանտարկում են պաշտոնական մեղադրանքներից զգալիորեն տարբերվող պատճառներով։
Մեհդիևի գլխին ամպեր սկսեցին կուտակվել դեռևս փետրվարին, երբ Մոսկվայի հետ լարվածության սրման ֆոնին պետական լրատվամիջոցները հայտնեցին, որ նա խնջույքներ է կազմակերպում ռուսական հետախուզության պաշտոնյաների հետ և փաստացի ղեկավարում է Ադրբեջանում «ռուսական հինգերորդ շարասյունը»: Այլ նախկին նախարարներ, որոնց թվում՝ մեկը, որը մահացավ 2021 թվականին, նույնպես այդ ռուսամետ ցանցի ենթադրյալ անդամներ են անվանվել։
Այս ենթադրյալ բացահայտումը լի էր հակասություններով և որոշ չափով անհամոզիչ. դժվար է պատկերացնել, որ ռուսաստանցի գործակալն ավելի քան քսան տարի ղեկավարի Ադրբեջանի նախագահի վարչակազմը: Սակայն, կառավարամետ լրատվամիջոցները նման նյութեր չէին հրապարակի առանց վերևից եկող հրամանի, ինչը նշանակում է, որ ձերբակալությունը վաղուց էր պատրաստվում։
