Քաղաքագիտության դոկտոր և «Ex Oriente Հայաստանի արևելագետների միություն» ՀԿ-ի նախագահ Արսեն Գասպարյանը կարծում է, որ ԱԺ պատգամավորների շարքում պետք է գերակշռեն իրավաբանները. դա կբարելավի օրենսդրական աշխատանքի որակը և կնպաստի տրամաբանական և իրագործելի օրենքների ստեղծմանը։
ՀՀ Սահմանադրության փոփոխությունը չի կարող դիտարկվել ազգային ինքնությունից, պատմական հիշողությունից և պետության առջև ծառացած մարտահրավերներից անջատ։ Այս համատեքստում հայ հասարակությունն իրավունք չունի անմասն մնալու։ Եվ ոչ թե պարզապես պետք է քննադատել, այլև հստակ, կառուցողական և ազգային կողմնորոշում ունեցող քաղաքական օրակարգ առաջ քաշել՝ այլընտրանքային առաջնորդության և աջակցության մոբիլիզացման հայեցակարգով։
Անկախ նրանից, թե սահմանադրական բարեփոխումներից հետո Հայաստանը կդառնա նախագահական հանրապետություն, թե կմնա խորհրդարանական, երկրում հասունացել է քաղաքական համակարգը փոխելու անհրաժեշտություն։ Կուսակցական դաշտը պետք է սահմանափակել` առավելագույնը հինգ քաղաքական միավոր։ Բոլոր ուժերը պետք է հարեն երկու հիմնական գաղափարախոսական հոսանքների՝ լիբերալ և պահպանողական, իսկ երեք պատմական կուսակցությունների՝ ՀՅԴ-ի (սոցիալիստներ), Ռամկավարների (դեմոկրատ–լիբերալներ) և Հնչակյանների (սոցիալ-դեմոկրատներ) ղեկավար մարմինները պետք է սփյուռքից տեղափոխվեն Հայաստան։ Սահմանադրությունից բացի, սա պետք է կանոնակարգվի նաև քաղաքական կուսակցությունների մասին նոր օրենքով։
Հայաստանի նման փոքր երկրի համար քիչ կուսակցությունների պարագայում քաղաքական դիրքորոշումներն ավելի հասկանալի կդառնան։ Սա կօգնի հայ ընտրողներին ավելի հեշտ կողմնորոշվել` առանց խճճվելու միանման կուսակցությունների մեջ, որոնք երբեք գործնականում չեն պաշտպանել բնակչության տարբեր շերտերի շահերը։ Հինգ կուսակցություն ունենալու դեպքում ավելի հստակ և պարզ ընտրությունը երաշխավորված է։ Սակավաթիվ կուսակցությունների պարագայում սովորաբար գերիշխում է չափավոր կենտրոնը, ինչը օգնում է նվազեցնել բևեռացման և ծայրահեղականության մակարդակը։ Եվ վերջապես, ավելի քիչ թվով կուսակցություններ նշանակում է միջոցառումների, ընտրությունների, քարոզարշավների և քաղաքական բյուրոկրատիայի վրա ծախսվող ավելի քիչ գումարներ։
Միևնույն ժամանակ, խորհրդարանականների որակավորումը բարձրացնելու նպատակով առաջարկվում է սահմանել, որ խորհրդարանական կազմի առնվազն 60%-ը պետք է լինեն իրավաբաններ և ունենան առնվազն 10 տարվա մասնագիտական փորձ։ Սա կնպաստի օրենսդիր մարմնի իրավական գրագիտության և օրենքների մշակման ու ընդունման մշակույթի մակարդակի բարձրացմանը։ Պատահական չէ, որ XIX դարի կեսերին և XX դարի սկզբին ԱՄՆ Կոնգրեսի անդամների մոտ 80 տոկոսը իրավաբաններ էին։ 1960-ականներին իրավաբանները զբաղեցնում էին Կոնգրեսի տեղերի 60 տոկոսը։ Վերջին տասնամյակներում նրանց մասնաբաժինը կազմում է մոտ 50 տոկոս։
Իրավաբանական փորձագիտությունը միշտ բարելավում է օրենսդրական աշխատանքի որակը, ինչի անհրաժեշտությունն այդքան ունի ՀՀ օրենսդիր մարմինը: Իրավաբանները հասկանում են, թե ինչպես են գրվում, մեկնաբանվում և կիրառվում օրենքները, ինչը օգնում է ստեղծել հստակ, տրամաբանական և իրագործելի նորմատիվային ակտեր: Իրենց մասնագիտական կարողությունների շնորհիվ նրանք կարողանում են նկատել առաջարկվող օրենքներում առկա իրավական բացերը, հակասությունները կամ հնարավոր բացասական հետևանքները: Սա նպաստում է իրավական համակարգի արդյունավետությանը մեզ և Հայաստանի ապագա սերունդների համար: Իրավաբաններին սովորեցրել են պաշտպանել սահմանադրական սկզբունքները, քաղաքացիական ազատությունները և օրենքի գերակայությունը: Խորհրդարանում նրանք կարող են հանդես գալ որպես իշխանության վերահսկողներ՝ հետևելով, որ նոր նախաձեռնությունները չխախտեն ընտրողների իրավունքները և դուրս չգան օրենքի շրջանակներից:
Հայաստանի համար սկզբունքորեն կարևոր է վերջապես լուծել երկքաղաքացիության հարցը՝ սփյուռքի ներկայացուցիչներին խորհրդարանի, կառավարության և դատական ատյանների աշխատանքում ներգրավելու համար: Ահա մի քանի օրինակ միջազգային պրակտիկայից, որտեղ, հանուն արդարության պետք է նշենք, որ առանձին պաշտոնների համար կարող են գոյություն ունենալ որոշակի սահմանափակումներ գաղտնի տեղեկատվությանը հասանելիության համար:
Կանադա` երկքաղաքացիության առկայության դաշնային օրենսդրական արգելք չկա խորհրդարանի անդամների (պատգամավորների) կամ նախարարների համար։
Բուլղարիայում երկքաղաքացիություն ունեցողները կարող են պատգամավորներ և նախարարներ լինել։
Մեծ Բրիտանիայում չկա որևէ հատուկ օրենք, որը արգելում է խորհրդարանի անդամներին և նախարարներին երկքաղաքացիություն ունենալ, որակավորման այլ պահանջների` տարիք և բնակության վայր, պահպանման պայմանով։
Այդ դեպքում, ինչո՞ւ Հայաստանը և հայ ժողովուրդը չեն կարող վերացնել այդ սահմանափակումներն իրենց ունեցած եզակի ռեսուրսի՝ սփյուռքի համար: Վերջապես, նոր մոդելի հիմնասյուներից մեկը կլինի հակակշիռների և զսպումների համակարգի ամրապնդումը իշխանության որևէ թևի գերիշխանությունը կանխելու համար:
Հայ Առաքելական եկեղեցու և սփյուռքի ինտեգրումը պետական գործընթացներին պետք է լինի ոչ թե ձևականություն, այլ գիտակցված ընտրություն: Եկեղեցին և սփյուռքը հզոր ռազմավարական ռեսուրսներ են, առանց որոնց ակտիվ մասնակցության անհնար է հայկական պետականության լիարժեք զարգացումը և միջազգային առաջմղումը: Միայն նման մոտեցումը կապահովի հասարակական համախմբում և հիմք կստեղծի Հայաստանի կայուն ապագայի համար:
Արսեն ԳԱՍՊԱՐՅԱՆ, Sputnik Արմենիա
