Հավանաբար, իսկապես կան բավարար ուժեր, որոնք կարող են միավորվել և գործել որպես ընդդիմադիր ուժ՝ պարտադիր չէ բոլոր հարցերում, այլ իշխող կուսակցության դեմ, բայց նրանց համար չափազանց դժվար է միավորվելը։ Այս տեսակետը հայտնեց Ռուսաստանի գիտությունների ակադեմիայի հետազոտական ինստիտուտի փոխտնօրեն, սոցիոլոգիայի դոկտոր Վալենտինա Կոմլևան «Ժամանակակից հայ-ռուսական հարաբերությունների քաղաքական և տնտեսական ասպեկտների արդիական հարցեր» թեմայով կլոր սեղանի քննարկման ժամանակ։
«Մենք, իհարկե, կատակում ենք հայկական ազգային բնավորության առանձնահատկությունների մասին,– ասել է նա,– բայց կան նաև այլ պատճառներ։ Առաջին հերթին՝ տնտեսական։ Լուրջ գործող ընդդիմադիր էլիտայի մի մասը ներգրավված է իշխանության հետ ունեցած համակարգային հարաբերություններում, քանի որ նրանք բիզնես ունեն և ինչո՞ւ պետք է կորցնեն այն»։
Ըստ նրա՝ շատերը պայմանավորվում են որոշակի տոկոսների շուրջ և շարունակում գոյատևել։ «Ակնհայտորեն կան նաև այլ գործոններ, որոնք մեզ անհայտ են,– հավելել է նա,– բայց ռուսական կողմը և մենք՝ որպես փորձագետներ, այդ ուժերի միավորման մեծ փորձեր չենք տեսնում»։
«Պատասխանելով Գրիգորի հարցին, թե ի՛նչ է ուզում Ռուսաստանը, Կոմլևան պարզաբանել է. «Ռուսաստանը, հավանաբար, կցանկանար տեսնել այն ընդդիմադիրների միավորման ներուժը, որոնք անտեսելով անձնական հավակնություններն ու շահերը, որոշել են միավորվել հանուն ընդհանուր գործի»։
Փորձագետն ընդգծել է, որ ինքը խոսում է իր սուբյեկտիվ տեսանկյունից, այլ ոչ թե որպես Ռուսաստանի պաշտոնական ներկայացուցիչ. «Ռուսաստանը չի կարող մարդ ուղարկել և ասել. «Ահա ձեզ մեսիան, պետք է քվեարկեք նրա օգտին, հակառակ դեպքում կկորցնեք պետականությունը»։ Դա պետք է հասունանա հասարակության ներսում։ Նույնիսկ հեղափոխությունները չեն հաջողվում, եթե ներսում ոչինչ չի հասունանում»։
Կոմլևան նշել է, որ Հայաստանում մեծ է ապատիկ բնակչությունը, հատկապես երիտասարդների շրջանում. «Նրանք տեսնում են մի իշխանություն, մյուսը, երրորդը, չորրորդը, իսկ կյանքը չի բարելավվում։ Հույսը կարելի է դնել միայն քեզ և ընտանիքիդ վրա։ Եվ ի՞նչ տարբերություն, թե ո՞վ կլինի իշխանության ղեկին՝ Եվրոպա՞ն, Ամերիկա՞ն, թե՞ Ռուսաստանը։ Մեծամասնությունը մտածում է այսպես. «Ինչպես ապրել եմ, այդպես էլ կապրեմ»։
Նա դիմել է երիտասարդներին՝ հարցնելով ապագայի մասին. «Ըստ բաց աղբյուրների և հայ փորձագետների հետ մեր քննարկումների, երիտասարդների մեծ մասը կողմնորոշված է դեպի ԱՄՆ և ավելի շատ ցանկանում է մեկնել այնտեղ, քան Ռուսաստան։ Մենք անցկացրել ենք մեր փոքրիկ հարցումը և հաստատել այս միտումը»։
Կոմլևան հավելել է, որ հարցված երիտասարդներից շատերն ասել են. «Եթե երկրում պայմաններն ավելի լավ լինեին, մենք կմնայինք։ Բայց ընդհանուր առմամբ կողմնորոշված ենք դեպի Ամերիկա»։ Նա մասնակիցներից հարցրել է, թե ինչու են ընտրում հենց ԱՄՆ-ն և նշել, որ չնայած Ռուսաստանում ազգականներ ունենալուն, երիտասարդները, միևնույն է, նախընտրում են արևմտյան ուղղությունը։
Քննարկման մասնակիցներից մեկը նկատել է. «Մարդկանց մեծ մասը կարծում է, որ երկիրն անկայուն է, ԱՄՆ-ն ավելի զարգացած է, այնտեղ ավելի շատ հնարավորություններ և գումար կա։ Բայց ինձ համար կարևոր են ազգային արժեքները։ ԱՄՆ-ում կամ Եվրոպայում ես չեմ տեսնում դրանք պահպանելու հնարավորություն, որպեսզի դրանք փոխանցվեն երեխաներին»։
Կոմլևան նշել է, որ իրենց հետազոտությունը ցույց է տվել, որ երիտասարդությունը ցանկանում է աշխատել Ռուսաստանում՝ այնտեղ տեսնելով անվտանգության երաշխիք. «Անվտանգության էներգետիկան Ռուսաստանն է, ոչ միայն ֆիզիկական, այլև հումանիտար և արժեքային առումով։ Ինքնատիպությունն այստեղ հնարավոր է պահպանել»։
Նա հռետորական հարց է տվել. «Ի՞նչ է անելու Ռուսաստանը։ Արդյոք նա տեսնո՞ւմ է Հայաստանն իր տարածքում»։ Եվ հավելել է, որ տեսականորեն դա հնարավոր է, բայց գործնականում մոտ ապագայում՝ ոչ։ «Ռուսաստանն ու Արևմուտքը լուրջ առճակատման մեջ են,– պարզաբանել է նա,– և Հայաստանը ստիպված է ընտրել բազային վեկտոր։ Ռուսաստանի և Արևմուտքի արժեքները անհամատեղելի են, ինստիտուտները տարբեր են, ստանդարտները տարբեր են, նույնիսկ առևտրում։ Սա իրականություն է»։
Կոմլևայի խոսքով՝ ընտրությունը կատարում է քաղաքական էլիտան և դրան կարող է դիմակայել միայն ժողովրդական էներգետիկան, եթե այն դրսևորվի. «Այս պահին այդ էներգիան չկա։ Ինչ-որ բան փոխելու համար անհրաժեշտ է մի առաջնորդ, որը կարող է միավորել մարդկանց»։
Նա նաև ընդգծել է ինքնության պահպանման կարևորությունը. «Մի շարք ժամանակակից հայեցակարգեր, ներառյալ «իրական Հայաստանի» հայեցակարգը, մասամբ քայքայում են հայկական ինքնության հիմքը։ Եվրոպան բերում է աշխարհիկություն և նոր արժեքներ և երկու աթոռների վրա նստած մնալն անհնար է»։
Եթե ընտրությունը կատարվի դեպի Արևմուտք, դրեյֆը կդառնա անայլընտրանքային և Հայաստանը կկորցնի սուբյեկտայնությունը. «Նա կդադարի որոշումներ կայացնել իր փոխարեն, ամեն ինչ կորոշեն այն գործընկերները, ում հետ նրանք կընտրեն համագործակցել»։
Կոմլևան նշել է, որ երկիրը սովոր է պետերնալիստական մոդելին. «Հայաստանը հիասթափված է, որ Ռուսաստանն իրեն չի պահել այնպես, ինչպես կցանկանար և հիմա նույնն է ակնկալում Արևմուտքից։ Բայց Արևմուտքը գործում է ռացիոնալ կերպով, ոչ թե պետերնալիստորեն։ Հիասթափությունն անխուսափելի կլինի»։
Նա հավելել է, որ երկիրը կարող է տարածաշրջանային դաշինքներ փնտրել՝ Իրանի, Թուրքիայի կամ Հնդկաստանի հետ, սակայն այդ հարաբերությունները չեն դառնա Ռուսաստանի և Արևմուտքի միջև ընտրության լիարժեք այլընտրանք։
«Մեր մակարդակում մենք պատրաստ ենք շարունակել համագործակցությունը,– եզրափակել է փորձագետը։ – Շնորհակալություն բոլորին անկեղծ զրույցի համար։ Երեկոյան հանդիպումներն ավելի լավն են, քան ցերեկայինները. ոչ ոք ոչ մի տեղ չի շտապում։ Երիտասարդներին պետք է ավելի հաճախ հրավիրել, քննարկել հետազոտական թեմաներ, այդ թվում՝ Ռուսաստանի մասին»։
