Հայաստանի վերաքննիչ դատարանը նոյեմբերի 19-ին զգալիորեն թուլացրել է հաշմանդամության հիման վրա խտրականության դեմ պաշտպանությունը և ավելի է սահմանափակել հաշմանդամ ճանաչված անձանց համար արդարադատության հասանելիությունը, ասված է գիտական աշխատակից Անահիտ Չիլինգարյանի՝ Human Rights Watch միջազգային իրավսպաշտպան կազմակերպության կայքում հրապարակված հոդվածում։
Հեղինակի տեղեկություններով՝ դատարանը չեղյալ է հայտարարել ստորին ատյանի առաջադեմ որոշումը և վճռել, որ «ըստ հաշմանդամության» խտրականությունը կարող է օրինական համարվել միայն այն դեպքում, եթե անձն արդեն պաշտոնապես ճանաչվել է որպես հաշմանդամ։
Դա նշանակում է, որ, ինչպես նշված է հոդվածում, հաշմանդամության կարգավիճակի համար դիմած կամ պաշտոնական ճանաչման համար չդիմած անձինք, ովքեր, թերևս, առավել խոցելի են և օրենքով պաշտպանված չեն։
Հայցը ներկայացրել է 2023 թվականին հաշմանդամության իրավունքների պաշտպանության «Հաշմանդամություն ունեցող անձանց իրավունքների օրակարգ» կազմակերպությունը՝ վիճարկելով Հայաստանի աշխատունակության գնահատման նոր մեխանիզմը, որին մարդիկ պետք է դիմեն հաշմանդամության պաշտոնական ճանաչման համար։
«Հաշմանդամության գնահատման հնացած համակարգը փոխարինելու համար նախատեսված մեխանիզմը չի ճանաչում, որ անձի հաշմանդամությունը կարող է առաջանալ կամ սրվել ֆիզիկական միջավայրի, տեղեկատվության և հաղորդակցության, աջակցության բացակայության և խտրական վերաբերմունքին առնչվող խոչընդոտների պատճառով: Այն նաև զուրկ է բավարար թափանցիկությունից: Արդյունքում, հաշմանդամության կարգավիճակի համար դիմող անձինք չեն կարողանում հասկանալ, թե ինչպես են որոշումներն ընդունվում կամ դրանք իմաստալից կերպով վիճարկել»:
Կազմակերպությունը հիմնվել է 2021 թվականի օրենսդրական փոփոխության վրա, որը հաշմանդամություն ունեցող անձանց կազմակերպություններին հնարավորոթյուն է տալիս դատական հայցեր ներկայացնել շահառուների չճշտված խմբի անունից: Առաջին ատյանի դատարանն ընդունել է գործը՝ ճանաչելով կազմակերպության հեղինակությունը և պարզել, որ հաշմանդամության գնահատումներից շրջակա միջավայրի գործոնների բացառումը հակասում է հաշմանդամություն ունեցող անձանց իրավունքների և ֆունկցիոնալության գնահատման վերաբերյալ ՀՀ օրենքներին: Թեև դատարանը որոշում չի ընդունել թափանցիկության հարցի վերաբերյալ, դրա որոշումը կարևոր նախադեպ է ստեղծել հաշմանդամության կարգավիճակ ստանալու համար դիմող անձանց իրավունքների պաշտպանության համար:
Վերաքննիչ դատարանի որոշումը հակասում է մարդու իրավունքներին առնչվող Հայաստանի ստանձնած միջազգային պարտավորություններին: ՄԱԿ-ի հաշմանդամություն ունեցող անձանց իրավունքների կոմիտեի տվյալներով՝ «ըստ հաշմանդամության» խտրականությունը ներառում է խտրականություն այն անձանց նկատմամբ, ովքեր ունեն հաշմանդամություն, անցյալում ունեցել են հաշմանդամություն, ապագայում հակված են հաշմանդամության կամ ենթադրվում է, որ ունեն։ Պետությունները պարտավոր են պաշտպանել խտրականությունից և ապահովել իրավական պաշտպանության արդյունավետ միջոցների հասանելիությունը։
Human Rights Watch-ը ավելի վաղ արձանագրել է խոչընդոտները, որոնց Հայաստանում բախվում են հաշմանդամություն ունեցող անձինք արդարադատությանը հասանելիության հարցում և պարզել, որ դա բավարար չափով չի երաշխավորում դատական պաշտպանությունը։ Կառավարությունը պետք է անհապաղ առաջնահերթություն տա արդյունավետ հակախտրական օրենքի ընդունմանը՝ ուժեղ ընթացակարգային երաշխիքներով, և դատական համակարգի համար բավարար վերապատրաստում և ռեսուրսներ ապահովի։ Հաշմանդամության գնահատման համակարգը ևս պետք է վերանայվի՝ թափանցիկությունն ապահովելու և բնապահպանական գործոնները հաշվի առնելու համար»,- ասված է Human Rights Watch-ի հրապարակման մեջ։
News.am
