Թալեաթն այդպես էլ չարեց վերջին քայլը. Թեհլերյանի գնդակը կասեցրեց նրան
Ռազմական և քաղաքական հանցագործները պետք է պատժվեն, այլապես հղի են կրկնվելու հավանականությամբ։ Այս ճշմարտությունը բոլորը գիտեն, և դրանով ղեկավարվել են նրանք, ովքեր իրագործել են «Նեմեսիս» գործողությունը։ Ուղիղ 100 տարի առաջ Սողոմոն Թեհլերյանն արժանին է հատուցել Թալեաթին։
Սողոմոն Թեհլերյանը չէր հիշում, թե որքան ժամանակ է պառկել դիակների մեջ` գիշերն արթնանալով կիսազառանցական վիճակից։ Սեփական ընտանիքին ոչնչացրել են իր աչքի առաջ, բայց նրան հաջողվել է դուրս գալ այն վայրից, որտեղ ենիչերները կոտորել են հայերին. նա Կոստանդնուպոլիսում ապրել է մոտ հինգ տարի, իսկ հետո մեկնել է ԱՄՆ։
Բառացիորեն մեկ տարի հետո Թեհլերյանը հայտնվել է Եվրոպայում։ Դեռ 1919թ–ին հասկանալի է դարձել, որ չնայած Առաջին աշխարհամարտը հաղթած երկրների ճնշման տակ Թուրքիան իբր մահապատժի է ենթարկել «մսագործներին», որոնք կազմակերպել էին Ցեղասպանությունը, բայց նրանք խուսափել են պատժից։ Գերմանական սուզանավն այդ ոհմակին տեղափոխել է Օդեսա, հետո էլ Գերմանիա, որտեղից նրանք ցրվել են տարբեր տեղեր։
«Նեմեսիս» անունով գործողությունը, դատելով ամեն ինչից, երկար չի մշակվել։ Ի վերջո, խնդիրը մեկն էր` ոչնչացնել անպատիժ մարդասպաններին, իսկ դատավճիռ իրագործող կամավորների պակաս, իհարկե, չկար։ Նրանցից մեկը Սողոմոն Թեհլերյանն էր։
Օսմանյան կայսրության ներքին գործերի նախկին նախարար Թալեաթին երկար են որոնել, նա ուրիշ անվան տակ է ապրել։ Ի դեպ, ո՛չ նա, ոչ՛ օսմանների նախկին պաշտոնյաները Գերմանիայում հայտնելուց հետո մեծ ջանքեր չեն գործադրել թաքնվելու համար, բարեկեցիկ պայմաններում են ապրել, մեկը ծխախոտ է վաճառել, մյուսը` գորգ…
Բացի այդ, պետք էր 100 տոկոսով համոզվել, որ դա հենց Թալեաթն է, որպեսզի չսպանեին անմեղ մարդու։ Դրա վրա երկար ժամանակ է ծախսվել, վերջապես գտել են ռազմական հանցագործին։ Հարմար առիթը եղել է 1921թ–ի մարտի 15–ին։
Մեջբերենք Սողոմոն Թեհլերյանի խոսքերը. «Ես մայթից իջա կամրջամաս, որպեսզի հետևից մոտենամ նրան, բայց հանկարծ ինչ–որ բան կանգնեցրեց ինձ, հազար անգամ ստուգված, ակնհայտ բանը մի պահ կասկածելի թվաց ինձ` արդյո՞ք նա է։
«Մոտենալ առջևից, առջևից, առջևից և ուղիղ ճակատին։ Շուտ, շուտ, վազիր…»
Գնալով հանդիպակաց մայթով` ես հավասարվեցի նրան, արագ քայլերով առաջ անցա նրանից, տեղափոխվեցի այն մայթը, որով գնում էր Թալեաթը։ Ընդառաջ գնացի։ Մենք մոտեցանք իրար։ Նա զբոսնելով քայլում էր` անհոգ թափահարելով ձեռնափայտը։ Մեր միջև քիչ տարածություն էր մնացել, և իմ ամբողջ էությունը բռնկվեց զարմանալի հանգստությամբ։ Երբ մենք մոտեցանք, Թալեաթը նայեց ինձ. աչքերում երևաց մահվան վախը։ Նա այդպես էլ չարեց վերջին քայլը, փորձեց խուսափել, բայց ես ակնթարթորեն հանեցի զենքը և կրակեցի նրա գլխին»։
Բնականաբար, Թեհլերյանը ձերբակալվել է, բայց դատավարությունը և աննախադեպ արդարացումն իսկական սենսացիա են դարձել։ Նրան պաշտպանել են երեք փաստաբաններ, որոնց շարքում եղել է դոկտոր Կուրտ Նիմայերը` Քյոլնի համալսարանի պրոֆեսորը։ Եվրոպական հանրությունը սարսափով մանրամասներ է իմացել հրեշավոր գազանությունների մասին, որոնք կատարվել են մի քանի տարի առաջ. պաշտպանությունը ներկայացրել է բազմաթիվ վկաների, որոնց պատմությունները քչերն են համարձակվել հրապարակել մամուլում։ Շատ բան մնացել է դատական նիստերի սղագրություններում։
Թվում էր` սկսել են դատել Թեհլերյանին, բայց իրականում դատել են Թալեաթին։
Սողոմոն Թեհլերյանը գրեթե 30 տարի ապրել է Սերբիայում, հետո` ԱՄՆ–ում, որտեղ մահացել է 1960թ.–ին։ Նա ապացուցել է, որ հատուցումն անխուսափելի է, և մարդասպանները ցանկացած վայրում և ցանկացած ժամանակ արդար դատաստան առաջ կկանգնեն։ Դրանից հետո օսմանյան մարդասպաններից ոչ մեկը հանգիստ չի ունեցել, եթե անգամ իրենց մահով են մահացել։
Հաջորդ տարի Սիրիայի ռազմական և քաղաքացիական կառավարչին` այդ տարիներին Ջեմալին, Թիֆլիսում ոչնչացրել է Պետրոս Տեր–Պետրոսյանի, Արտաշես Գևորգյանի, Զարե Մելիք–Շահնազարյանի և ուրիշների խումբը, իսկ Էնվերին Տաջիկստանում գտել է Յակոբ Մելքումովը. նա թրով թռցրել է նախկին ռազմական նախարարի գլուխը։
Հետո ոչնչացվել են մյուս տականքները, հայոց կոտորածների մի շարք կազմակերպիչներ նույն տարիներին վերացվել են ներկա Ադրբեջանի տարածքում` Բաքվում և այլ վայրերում։ «Նեմեսիս» գործողությունը խորհրդանշական սկիզբ է ունեցել, բայց փաստորեն առ այժմ անավարտ է մնում…
Ռուբեն Գյուլմիսարյան, Sputnik Արմենիա
ПОСЛЕДНИЕ ОТ АВТОРА
-
2024-04-29 13:28
Число выявленных в Армении случаев кори остается высоким. За последние две недели подтверждено 57 случаев заражения. Об этом сообщает Национальный центр по контролю и профилактике заболеваний министерства здравоохранения Армении.
-
2024-04-29 13:27
Прокуратура Армении требует от суда конфисковать десятки единиц недвижимости, а также средства на сотни миллионов долларов, принадлежащих второму президенту Армении Роберту Кочаряну и лидеру партии «Процветающая Армения», бизнесмену Гагику Царукяну, считая их происхождение незаконным. Об этом в Национальном Собрании на заседании постоянной парламентской Комиссии по государственно-правовым вопросам во время обсуждения отчета о деятельности Генпрокуратуры в 2023 году 29 апреля заявила глава ведомства Анна Вардапетян.
-
2024-04-29 13:25
Парламент во втором чтении рассмотрит законопроект «О прозрачности иностранного влияния», который оппоненты власти считают российским аналогом «закона об иноагентах», на пленарном заседании 30 апреля. Об этом заявил председатель комитета по юридическим вопросам Анри Оханашвили, сообщает SOVA.
-
2024-04-29 13:23
Министр иностранных дел Армении Арарат Мирзоян и министр иностранных дел Азербайджана Джейхун Байрамов встретятся в Алматы. Об этом сообщила пресс-секретарь МИД Армении Ани Бадалян.