Մայքլ ՌՈՒԲԻՆ. ԿՈՆԳՐԵՍԸ ՊԵՏՔ Է ԱԴՐԲԵՋԱՆԻՆ ԶՐԿԻ ԴԵՊԻ ԻՐԱՆ ԵՎ ՌՈՒՍԱՍՏԱՆ ԱԶԱՏ ԵԼՔԻ ՀՆԱՐԱՎՈՐՈՒԹՅՈՒՆԻՑ
Զենքերն այժմ լռում են Լեռնային Ղարաբաղում, Հայաստանն ազատել է իր ռազմագերիներին, և դիվանագետները ճնշում են գործադրում Ադրբեջանի վրա, որպեսզի նա ևս նույնը անի: Այս մասին The National Interest-ի էջերում գրում է Ձեռնարկատերերի ամերիկյան ինստիուտի գիտնական Մայքլ Ռուբինը:
«Միսնկի խումբը, որի համանախագահ երկրներն են ԱՄՆ-ն, Ֆրանսիան և Ռուսաստանը, ձգտում է վերականգնել իր դիվանագիտական նշանակությունը, քանի որ Ադրբեջանը կուրացրել է նրան և Պետքարտուղարությանն իր ռազմական հարձակմամբ 2020 թվականի սեպտեմբերին: Այդ գործողությունները հակասում են «Ազատության աջակցության ակտի» 907-րդ հոդվածին, որը ԱՄՆ-ին թույլ է տալիս ռազմական աջակցություն ցուցաբերել Ադրբեջանին:
Սենատի միջազգային հարաբերությունների հարցերով նախագահ, սենատոր Բոբ Մենենդեսը նշել է, որ ինչպես Թուրքիան, այնպես էլ նրա դաշինքն Ադրբեջանի հետ մարտահրավեր կներկայացնեն ԱՄՆ արտաքին քաղաքականությանը Պետքարտուղարի պաշտոնում Էնթոնի Բլինքենի թեկնածության հաստատման հարցով լսումների ժամանակ: Բլինքենը քննադատել է Թուրքիային:
Այն դեպքում, երբ հայկական լոբբին աղմուկով քարոզում է Ցեղասպանության ճանաչումը ԱՄՆ-ում, ադրբեջանցի դիվանագետներն ու լոբբիստներն արդեն վաղուց ավելի հանդարտ, սակայն արդյունավետ դիրքորոշում են զբաղեցնում Կոնգրեսում, որտեղ նրանք երկուսը Ադրբեջանին ներկայացնում են որպես ահաբեկչության դեմ պատերազմում դաշնակցի և տարածաշրջանային հենարանի, որը պատրաստ է դիմակայելու Ռուսաստանին և Իրանին: Կարևոր է նաև այն, որ Վաշինգտոնում Ադրբեջանի փորձառու և արդյունավետ դեսպան Էլին Սուլեյմանովը սենատորներին և կոնգրեսականներին հայտնում է, որ Հայաստանը կապված է ինչպես Իրանի, այնպես էլ Ռուսաստանի հետ:
Եվ դա ճիշտ է: Թուրքիայի և Ադրբեջանի կողմից Հայաստանի տնտեսական շրջափակումն ամրապնդում է Հայաստանի կապերը Իրանի և Ռուսաստանի հետ: Բացի այդ, Ռուսաստանը ռազմաբազա ունի Գյումրիում, սակայն այն ակտիվություն չի ցուցաբերում Հայաստանի կամ Կովկասի այլ վայրերում: Իմ կողմից հարցված հայերը, այդ թվում նրանք, ովքեր պաշտպանում են Արևմուտքին, ասում են, որ ռուսական ներկայությունն ավելի շուտ զսպող գործոն է թուրքական և ադրբեջանական ագրեսիայի համար:
Այնուամենայնիվ, վերջին տարիներին Ադրբեջան-Իրան-Ռուսաստան կապերը խորացել են: Իրանի հետ Ադրբեջանի հարաբերությունները միշտ չէ, որ դրական են եղել: Այն դեպքում, երբ երկու երկրները դիվանագիտական հարաբերություններ հաստատեցին 1992 թվականին, Բաքուն 1999-ին Իրանին մեղադրեց Հայաստանի օգտին լրտեսության մեջ: 2001-ին իրանական ռազմանավը ադրբեջանական հետախուզական նավին կոչ է արել դադարեցնել գործողությունները Կասպից ծովի վիճելի գոտում: Ադրբեջանցի գործընկերների հետ Իրանի պաշտոնյաների բախումները տեղի են ունեցել անվտանգության ոլորտում Իսրայելի հետ Ադրբեջանի համագործակցության պատճառով:
Սակայն վերջին տարիներին Բաքվի և Թեհրանի հարաբերությունները խորանում են: Օրինակ, 2004 թվականի օգոստոսին երկու երկրները պայմանավորվեցին գազի փոխանակման հարցով 25-ամյա պայմանագրի շուրջ, որով Իրանը գազ է մատակարարում Նախիջևանին, որը ելք չունի դեպի ծով, իսկ Ադրբեջանը գազ է մատակարարում Իրանի հյուսիսարևելյան նահանգին:
Վերջին տարիներին նման համագործակցությունը խորացել է: 2014-ի ապրիլին Ալիևը մեկնել է Թեհրան, որտեղ Իրանի գերագույն առաջնորդ Ալի Խամենեիի հետ խոսել է ադրբեջանաիրանական կապերն ընդլայնելու կարևորության մասին:
2015-ին կապերը խորացել են: Իրանը հայտարարել է, որ ԼՂ հարցով աջակցում է Ադրբեջանին, և երկու երկրները պաշտպանության հարցերի համատեղ հանձնաժողով են ձևավորել: 6 ամիս անց երկու երկրները հյուսիս-հարավ երկաթուղու կառուցման հարցով հուշագիր են ստորագրել, որն ամրապնդել է Իրան-Ադրբեջան-Ռուսաստան կապերը: Դրանից հետո Բաքուն և Թեհրանը երկու երկրների էներգահամակարգերի միացման մասին պայմանավորվածություն են ձեռք բերել: 2016-ի փետրվարին Ալիևը կրկին Իրան է մեկնել, որտեղ 11 փաստաթուղթ է ստորագրել Արաքս գետի վրա հիդրոէլեկտրակայանների կառուցման մասին:
Հետագա հայտարարությունները ցույց են տվել, որ այդ համաձայնությունները ոչ միայն ցանկալի էին, այլ նաև իրական, քանի որ երկու երկրները կատարել են իրենց պարտավորությունները: Վերջին տասնամյակում Իրանում ադրբեջանական ներմուծումը ավելացել է 4 անգամ և կազմել գրեթե 500 մլն դոլար: Քանի որ Թրամփի վարչակազմն Իրանի վրա առավելագույն ճնշման արշավ է իրականացրել, Ադրբեջան դարձել է փրկող օղակ ԻԻՀ-ի համար: Պատկերացրեք՝ 2020-ի հունվարից օգոստոս ամիսներին Ռուսաստանում իրանական արտահանումն Ադրբեջանի միջոցով կազմել է 1,5 մլրդ դոլար, անցած տարի նույն ժամանակահատվածում ընդհանուր գումարը կազմել է ընդամենը 4,3 մլն դոլար:
Երկկողմ հարաբերությունների այլ ասպեկտներ ևս մտահոգում են Վաշինգտոնին: 2016-ի հունիսին Գերմանիա այցի ժամանակ Ալիևը խոստովանել է, որ Ադրբեջանը զենք է գնել Իրանից: 2018-ին երկու երկրները ռազմատեխնիկայի համատեղ արտադրության շուրջ համաձայնագիր են կնքել: Դա նշանակում է, որ Ադրբեջանին ԱՄՆ զենքի վաճառքը կարող է հանգեցնել Իրանի զենքի ներքին արդյունաբերության լավացման:
Թեհրանը և Բաքուն ստորագրել են նաև հուշագիր ԶԼՄ-ների ոլորտում համագործակցությունն ընդլայնելու շուրջ: 2017-ի մարտին Թեհրանում հանդիպման ժամանակ Ալիևը Խամենեիին ասել է, որ երկու երկրներն ակտիվորեն աջակցում են միմյանց միջազգային կազմակերպություններում: 2016-ին Ադրբեջանը, Իրանն ու Ռուսաստանը եռակողմ գագաթաժողով են անցկացրել ռազմավարական հանգույցն առաջ տանելու հարցով:
Ոչ պակաս կարևոր է նաև հյուսիս-հարավ միջանցքի հետագա զարգացումը: Տվյալ միջանցքի իրականացման համար Ալիևն Իրանին 500 մլն դոլարի չափով վարկ է տրամադրել:
Ալիևն այժմ բացահայտ հպարտանում է, որ Իրան- Ադրբեջան-Ռուսաստան համագործակցությունն ընթանում է Հայաստանի հաշվին: 2021-ի ամանորյա ուղդերձում նա հայտարարել է, որ «գոյություն ունի եռակողմ ձևաչափ Ադրբեջանի, Ռուսաստանի և Իրանի մասնակցությամբ»: «Արդյո՞ք Հայաստանը նման ձևաչափ ունի այլ երկրների հետ: Ո՛չ: Դա ապացույց է, թե որքան ճիշտ է մեր քաղաքականությունը»,-ասել է Ալիևը:
Ոչ պակաս զարմանալի էր Ադրբեջանը շրջադարձը դեպի Ռուսաստան: Իսկապես, Ալիևն արագ է իրեն դրսևորում որպես ռուսամետ նախագահ Այազ Մութալիբովի ժամանակներից ի վեր, ով ղեկավարել է Ադրբեջանը 1991-1992-ին: Դրան հաջորդող տարիներին երկու երկրների միջև ջերմ հարաբերություններ են հաստատվել, սակայն 2008-ին վրացական պատերազմը, կարծես, շրջադարձային պահ է դարձել, քանի որ հակամարտությունը թուլացրել է Բաքվի հավատը: Վրաստանում ռազմական գործողությունների դադարեցումից հետո ընդամենը մեկ ամիս անց Ալիևը մեկնել է Մոսկվա, որպեսզի հիմք դնի Ռուսաստանի և Ադրբեջանի միջև նոր հարաբերությունների համար:
2010 թվականին Մոսկվայի և Բաքվի միջև սահմանների պաշտոնական դելիմիտացիան վերացրել է տնտեսական համագործակցության ճանապարհին գլխավոր խոչընդոտը: Եթե 2001-ին Ռուսաստանից Ադրբեջանի ներմուծումը կազմել է մոտ 100 մլն դոլար, ապա այսօր այն գերազանցում է 2 մլրդ դոլարը: Միևնույն ժամանակ, Ալիևը Ռուսաստանին թույլ է տվել ընդլայնել Ադրբեջանում մշակութային և կրթական ծրագրերը: Իսկապես, վերջին տասնամյակում բազմաթիվ տնտեսական համաձայնագրեր են կնքվել: Օրինակ, 2017-ին ադրբեջանական բանակը, ինչպես հաղորդվում է, ՌԴ-ից ստացել է «Խրիզանտեմա-Ս» հրթիռային համալիրներ: 2018-ին Ադրբեջանը Ադրբեջանի և Ռուսաստանի պաշտոնյաների համար համաժողով է անցկացրել Ջոջուգ Մարջանլիում՝ քաղաք, որը դուրս է եկել Հայաստանի վերահսկողությունից 2016-ի ապրիլին քառօրյա պատերազմի արդյունքում: Հատկանշական է, որ համաժողովը կրել է «Բաքու-Մոսկվա աշխարհաքաղաքական հանգույց: Ադրբեջանը որպես Հարավային Կովկասում Ռուսաստանի միակ դաշնակից» անվանումը: 2020-ի ապրիլի 4-ին ՌԴ ԱԳՆ-ն Ադրբեջանը հայտարարել է «ՌԴ գլխավոր ռազմավարական գործընկեր»: Այսօր Ռուսաստանն ու Ադրբեջանը բացահայտ քննարկում են միջուկային ոլորտում համագործակցությունը:
ԱՄՆ-ի ռազմավարական դիրքը տուժել է, քանի որ և՛ Ջորջ Բուշի, և՛ Բարաք Օբամայի, և՛ Դոնալդ Թրամփի վարչակազմը ցանկանում էին Վլադիմիր Պուտինի մեջ տեսնել արդյունավետ համագործակցության պատրաստակամությունը: Նույն պատկերն է եղել նաև Թուրքիայի և Չինաստանի հետ կապերում: Ցավոք, այժմ նման ցուցակում պետք է ներառել նաև Ադրբեջանին: Միևնույն ժամանակ, Ադրբեջանը ռազմավարական դաշնակից է դարձել Ռուսաստանի և Իրանի համար՝ պահպանելով իր արևմտամետ ճակատը միայն նրա համար, որպեսզի խուսափի Վաշինգտոնում իր ռազմավարական շրջադարձի համար պատասխանատվությունից: Այլ կերպ ասած՝ Ադրբեջանին զինել կամ աջակցել կնշանակի հնարավորություն տալ Կրեմլին և Խամենեիին»,-գրում է Մայքլ Ռուբինը:
