Ստանիսլավ ՏԱՐԱՍՈՎ․ ՀԱՅԱՍՏԱՆԸ, ԱԴՐԲԵՋԱՆԸ ԵՎ ՌԴ-Ն ԻՆՉ-ՈՐ ԲԱՆ ԵՆ ԹԱՔՑՆՈՒՄ
Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև լայնածավալ հակամարտություն չի կարող սկսվել, քանի որ Հայաստանը ՀԱՊԿ անդամ է, և Ռուսաստանը, ուզած-չուզած, կմիջամտի։ Այս մասին News.am-ի թղթակցի հետ զրույցում ասաց ռուս քաղաքագետ, Մերձավոր Արևելքի և Կովկասի հարցերով փորձագետ Ստանիսլավ Տարասովը։ «Ես շահագրգիռ կողմեր չեմ տեսնում՝ ո՛չ ի դեմս Բաքվի, ո՛չ ի դեմս Անկարայի, ո՛չ ի դեմս Թեհրանի, ո՛չ ի դեմս Ռուսաստանի։
Հայ-ադրբեջանական սահմանին մարտերը առեղծվածային տեսք ունեին, քանի որ վերջերս Բրյուսելում տեղի ունեցավ Հայաստանի վարչապետի և Ադրբեջանի նախագահի հանդիպումը, և հայտարարություն հայտնվեց խաղաղության պայմանագրի նախապատրաստման մասին։ Զուգահեռաբար Մոսկվայում փոխվարչապետների մակարդակով բանակցություններ անցկացվեցին սահմանի սահմանագծման շուրջ։
Սա նախատեսում է, որ կողմերը ինչ-որ փոխզիջումների են հասել տարրական հարցերի շուրջ, այլապես բանակցությունները հնարավոր չէին լինի, և այս իրավիճակում շփման գծում հանկարծ սրացում է սկսվում։ Այն առեղծվածային տեսք ունի: Բրյուսելում հանդիպումն անցել է փակ ձևաչափով։ Ես կասկածում եմ, որ այնտեղ կան որոշ խնդիրներ, որոնք չեն հրապարակվել: Հնարավոր է՝ կան հարցեր, որոնք պետք է լուծել, բայց ոչ այնպես, որ սահմանին զինված բախման գնան:
Այստեղ հարց է առաջանում՝ ո՞վ է դրանում ամենաշատը հետաքրքրքված։ Հայաստա՞նը։ Քիչ հավանական է, իսկ Ադրբեջանն արդեն լուծել է իր հիմնական խնդիրները և վերադարձրել է Ղարաբաղի տարածքների մի մասի վերահսկողությունը։ Փաշինյանը ճանաչել է Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականությունը Ղարաբաղի հետ միասին, միակ խնդիրը հայկական անկլավի կարգավիճակն է Ադրբեջանի կազմում, հակառակ դեպքում բանակցություններն անհնարին կլինեին։ Կամ Ալիևը համաձայնել է առանձին դիտարկել Ադրբեջանի կազմում հայկական անկլավի կարգավիճակը և այդ տարածքին ինչ-որ հատուկ կարգավիճակ տրամադրելը, որը կարող է հարմար լինել հայկական կողմին։ Հայաստանն ու Ադրբեջանը ինչ-որ բան են թաքցնում։
Ռուսաստանը նույնպես թաքցնում է։ Ինչ-որ բան թաքցնում են, և մենք չենք կարող հասկանալ վերջին բախումների բնույթը։ Եթե Ալիևը ցանկանում է ինչ-որ բան առաջ տանել Ղարաբաղի հարցում, ապա ինչո՞ւ է հակամարտության մեջ մտնում Հայաստանի հետ սահմանին։ Կոնկրետ ի՞նչ կտա դա նրան։ Ինչ վերաբերում է Ղարաբաղին, ապա Ադրբեջանը երբեք բախման չի գնա ռուսական կողմի հետ։ Թուրքիան այժմ առավել ևս շահագրգռված չէ, քանի որ շատ ծանր վիճակում է գտնվում Իրաքում, Սիրիայում, Հունաստանում։ Բացի այդ, Անկարան Հայաստանի հետ բանակցություններ է վարում հատուկ ներկայացուցիչների մակարդակով։ Սամարղանդում նույնիսկ կարող է Էրդողան-Փաշինյան հանդիպում կայանալ։ Հետևաբար, այս հակամարտությունը խորհրդավոր առեղծվածային է:
Թերևս կա երրորդ ուժ թե՛ ադրբեջանական, թե՛ հայկական կողմից, որը շահագրգռված է բանակցային գործընթացի փլուզմամբ։ Ալիևը շահագրգռված չէ թուլացնել Փաշինյանի իշխանությունը, քանի որ նա ստորագրել է նրա հետ բոլոր փաստաթղթերը, իրեն հարմար հայտարարություններ է անում։ Եթե Հայաստանում իշխանության գան այլ ուժեր, ապա երկխոսությունը կխափանվի, և Զանգեզուրի ոչ մի միջանցք և խաղաղության պայմանագիր կարող է չլինել, և կոնֆլիկտային իրավիճակը կսրվի։ Սա նշանակում է, որ Անդրկովկասում երկրորդ ճակատ է առաջանում, ինչի մասին երազում է Արևմուտքը։ Ղարաբաղյան հակամարտության ողջ պատմությունը դասակարգվել է որպես «գաղտնի», ինչը կողմերին թույլ է տվել յուրովի մեկնաբանել բանակցությունները։
Հայաստանի նոր իշխանություններն իրենց հենց այդպես են պահում, թեև կարող էին ավելի բաց խոսել Ադրբեջանի հետ ունեցած խնդիրների մասին։ Բացի այդ, Հայաստանը միաժամանակ խաղում է բրյուսելյան և մոսկովյան հարթակներում։ Կարևոր է հասկանալ, որ բոլոր հիմնական խաղաքարտերը գտնվում են Մոսկվայում: Ի՞նչ կապ ունի այստեղ Բրյուսելը: Դե, մեկի հետ խաղա»,- ասաց Տարասովը: Կողմերը, ըստ փորձագետի, պատրաստվում են լուրջ իրադարձության։ «Հայերը սպասում են, խաղում են, միգուցե գրագետ են խաղում, իսկ Ադրբեջանին դա նյարդայնացնում է, նա գնում է սրման և շտապում է իր ձեռքբերումներին հնարավորինս շուտ խաղաղության պայմանագրի տեսք տալ։
Իմ կարծիքով, ամեն ինչ կապված է ուկրաինական ճգնաժամի զարգացման հետ, որից հետո Ռուսաստանի քաղաքականությունը հետխորհրդային տարածքում կփոխվի, նա կելնի իր շահերից, իսկ դրանք կարող են այնքան էլ ընդունելի չլինել Բաքվի, Երևանի և Թբիլիսիի համար։ Այս առումով Բաքվի և Երևանի էլիտաները կարող են շահագրգռված չլինեն Անդրկովկասում Ռուսաստանի դիրքերի ամրապնդմամբ։
ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի վերակենդանացումը կհանգեցնի նրան, որ կարող է դրվել Ղարաբաղից ռուս խաղաղապահների դուրսբերման հարցը, որոնք միայն պայմանականորեն են կոչվում խաղաղապահներ, քանի որ չունեն կարգավիճակ։ Այս խնդիրը, ինչպես նաև Ղարաբաղի կարգավիճակի հարցը, Մոսկվան ու Բաքուն կարող են լուծել նաև առանց Երևանի։ Եթե խաղաղապահները հեռանան Ղարաբաղից, իսկ Երևանն ու Անկարան կարգավորեն հարաբերությունները, ապա հայերը կարող են բարձրացնել Հայաստանում ռուսական ռազմական ներկայության նպատակահարմարության հարցը»,- ընդգծեց քաղաքագետը։
Տարասովը հավելեցէ, որ արևմտյան Ադրբեջանից Նախիջևան միջանցքի հարցում շահագրգռված է ոչ միայն Ադրբեջանը, այլև Ռուսաստանը, որը պատժամիջոցներից հետո նոր լոգիստիկա է կառուցում դեպի Արևելք՝ Իրանի և Թուրքիայի տարածքով։ Այս ճանապարհը, նոյեմբերի 9-ի հայտարարության պայմանների համաձայն, կվերահսկվի ՌԴ ԱԴԾ-ի կողմից և, նրա հավաստիացմամբ, չի կարող աշխարհաքաղաքական լուրջ վտանգ ներկայացնել հենց Հայաստանի համար։
Նա հիշեցրեց, որ Իրանը սա համարում է սահմանի վերաձևում՝ մտածելով, որ Սյունիքը կարող է պոտենցիալ կտրվել Հայաստանից։ «Այս առումով Իրանն ինքը կարող է տարածքային պահանջներ ներկայացնել Ադրբեջանին։ Բայց իրականում կան շատ մտացածին վարկածներ, որոնք նետվում են տեղեկատվական դաշտ։ Խնդիրն այն է, որ կողմերը բան են թաքցնում։ Կամ Երևանը, կամ Բաքուն իր խաղն է խաղում»,- եզրափակեց քաղաքագետը։
