ԱՐՑԱԽՈՒՄ ՀԱՅՈՑ ՑԵՂԱՍՊԱՆՈՒԹՅԱՆ ԶՈՀԵՐԻ ՀԻՇԱՏԱԿԻ ՀԱՐԳՄԱՆ ԱՎԱՆԴՈՒՅԹԻ ՄԱՍԻՆ
Այսօր Լեռնային Ղարաբաղից (Արցախից) տեղահանված հազարավոր մարդիկ ողջ հայ ժողովրդի հետ միասին նշում են Օսմանյան Թուրքիայում Հայոց ցեղասպանության 110-րդ տարելիցը: Ընդհուպ մինչև 2023 թվականի սեպտեմբերի էթնիկ զտումները անկախ Արցախում ամեն տարի պետական մակարդակով նշվում էր համազգային այս ողբերգության հերթական տարելիցը։
Տարբեր մակարդակի սգո միջոցառումներ էին կազմակերպվում հանրապետության գրեթե բոլոր բնակավայրերում, սակայն հիմնականները ժողովրդի զանգվածային մասնակցությամբ անցկացվում էին Ստեփանակերտի հուշահամալիրում, որտեղ 2015 թվականին բացվել էր Հայոց ցեղասպանության 100-րդ տարելիցին նվիրված հուշարձան-զանգակատուն: Հուշարձանը կառուցվել է ճարտարապետներ Վլադիմիր և Միքայել Սարգսյանների նախագծով՝ ԼՂՀ Ասկերանի շրջանի Սզնեք գյուղի ձյունաճերմակ մարմարից: Զանգակատան հիմքում դրվել են Հայոց ցեղասպանության զոհերի մասունքները, որոնք բերվել են Դեր Զոր անապատից։ Հուշակոթողը դարձել էր ուխտատեղի. հանրապետության բնակիչներն ու Արցախի հյուրերն իրենց պարտքն էին համարում այցելել զանգակատուն և հարգանքի տուրք մատուցել Ցեղասպանության անմեղ զոհերի հիշատակին:
Ապրիլի 24-ին Ստեփանակերտի հուշահամալիրում հարգանքի տուրք մատուցելու և ծաղիկներ ու ծաղկեպսակներ դնելու էին գնում ԼՂՀ բարձրագույն ղեկավարության ներկայացուցիչները՝ նախագահի գլխավորությամբ, խորհրդարանի և կառավարության անդամները, ԼՂՀ Պաշտպանության բանակի հրամանատարությունը, հիմնարկների և ձեռնարկությունների, ուսումնական հաստատությունների կոլեկտիվները: Հայ Առաքելական Եկեղեցու Արցախի թեմի առաջնորդը պատարագ էր մատուցում Ցեղասպանության անմեղ զոհերի հոգիների հանգստության համար:
Ավանդույթի համաձայն՝ ապրիլի 23-ին Արցախի երիտասարդական հասարակական կազմակերպությունների, մասնավորապես՝ ՀՅԴ Արցախի երիտասարդական թևի նախաձեռնությամբ Ստեփանակերտում կազմակերպվում էր զանգվածային ավանդական ջահերով երթ: Երթի մասնակիցները հավաքվում էին Սուրբ Հակոբ եկեղեցու մոտ և քահանայի օրհնությունից հետո կենտրոնական փողոցով շարժվում դեպի մայրաքաղաքի հուշահամալիր, որտեղ կատարվում էր Ցեղասպանության զոհերի հոգեհանգստյան կարգ: Երթի ընթացքում մասնակիցները գոչում էին. «Ո՛չ ցեղասպանությանը», «Անկախությո՛ւն Արցախին» և այլն: Բազմահազարանոց երթին մասնակցում էին քաղծառայողներ, պատգամավորներ, զինվորականներ, հոգևորականներ, քաղաքացիական մասնահատվածի ներկայացուցիչներ, ուսանողներ, դպրոցականներ, Ստեփանակերտի բնակիչներ և հյուրեր: Երթի մասնակիցները տանում էին Արցախի հսկայական դրոշը։
«Զանգակատուն» հուշահամալիրի մոտ տեղի էր ունենում հանրահավաք, որի ընթացքում ներկաներին ավանդաբար ցուցադրվում էր Հայոց ցեղասպանությունը դատապարտող տեսահոլովակ: Հավաքվածների առջև ելույթ էին ունենում հոգևորականության, իշխանության, հասարակության, երիտասարդության ներկայացուցիչներ:
2023 թվականի էթնիկ զտումների նախաշեմին՝ ապրիլի 23-ին Ստեփանակերտում տեղի ունեցած այդպիսի վերջին միջոցառման ժամանակ հանրահավաքում ելույթ ունեցողները, մասնավորապես, նշեցին, որ Թուրքիայի և նրա արբանյակ Ադրբեջանի ցեղասպան քաղաքականությունը տարիների ընթացքում չի փոխվել, այլ լոկ կերպափոխվել են դրա իրականացման մարտավարությունն ու մեթոդները։ «Իսկ նպատակներն անփոփոխ են. էթնիկ զտումներ և տարածքների բռնազավթում, հայ բնակչության և առհասարակ հայկական ինքնության ոչնչացում»,- ընդգծեց բանախոսներից մեկը:
Այդ ցեղասպան քաղաքականության վերջին դրսևորումներն են 2020 թվականի թուրք-ադրբեջանական 44-օրյա ագրեսիան և այն օրերին շարունակվող Արցախի բազմամսյա շրջափակումը, Հայաստանի Հանրապետության ինքնիշխան տարածքի մի մասի բռնազավթումը և հայ ժողովրդի դեմ թուրք-ադրբեջանական տանդեմի այլ հանցագործությունները:
Այսօր նոր ցեղասպանություն վերապրած և հայրենազրկված արցախցիները, ավաղ, սփռվել են Հայաստանում և այլ երկրներում, սակայն, որտեղ էլ որ լինեն, այս ողբերգական օրը նրանք հավատարիմ են հիշողությանն ու ավանդույթներին. իրենց ժողովրդի հետ խորապես սգում են անցած դարի հրեշավոր ոճրագործության անմեղ զոհերի համար: