ԷՔՍՊԱՆՍԻԱ՝ ԱՌԱՆՑ ԴԻՄԱԴՐՈՒԹՅԱՆ
Աշխարհի բազմաթիվ քաղաքներում ադրբեջանցիների ձեռնարկած հակահայկական ագրեսիայի ալիքի, դրա սկզբնական՝ ծիրանի փուլի, այնուհետ սրճարաններում ու ռեստորաններում ջարդարարության խորապատկերին միանգամայն սպասելի կերպով բացվեց հակամարտության առևտրատնտեսական ճակատը։ Այժմ ինչ-որ տեղ բոյկոտվում են հայկական ապրանքները, ինչ-որ տեղ՝ ադրբեջանականն ու թուրքականը։ Կրկնեմ, զարմանալի բան դրանում առանձնապես չկա։
Միակ բանը, որ զարմացնում է, Հայաստանի և նրա քաղաքացիների մասնակցության միանգամայն տարօրինակ բացակայությունն է այդ գործընթացին: Այստեղ շատերը հպարտությամբ ու հայրենասիրական պաթոսով պաշտպանում են, ասենք, Ամերիկայում թուրքական ապրանքների բոյկոտի ակցիաները, իսկ հետո վազում հարևան խանութ ու գնում նույն թուրքական արտադրանքը։
Այս համատեքստում բավական պերճախոս են վիճակագրության տվյալները մեր արտաքին առևտրաշրջանառության մեջ Թուրքիայի տեղի վերաբերյալ։ Ահա ուրեմն, ընթացիկ տարվա հունվար-մայիս ամիսներին Հայաստանի և Թուրքիայի միջև ապրանքաշրջանառությունը կազմել է ավելի քան 76 մլն դոլար։ Մինչդեռ այդ 76 միլիոնը նշված ժամանակահատվածում արտաքին ողջ առևտրաշրջանառության 10%-ն է։ Այլ կերպ ասած, Հայաստանի ողջ արտաքին առևտրաշրջանառության մեկ տասներորդն ապահովվում է Թուրքիայի հաշվին։ Նկատեք, խոսքը մեր հանդեպ բացահայտ թշնամական երկրի մասին է, որի հետ չունենք դիվանագիտական հարաբերություններ, որը բացահայտ և մշտապես աջակցում է Ադրբեջանի ագրեսիային ընդդեմ Հայաստանի և Արցախի։ Եթե հաշվի առնենք, որ ասելով՝ հայ-թուրքական ապրանքաշրջանառություն, նկատի է առնվում գործնականում միայն ներկրումը Հայաստան, ապա իրավիճակը կարելի է բնութագրել պարզապես որպես հայկական շուկաների զավթում թուրքական ապրանքների կողմից։
Այո, նման իրավիճակն ամենևին էլ նոր չէ։ Բայց այն խորանում է տարեցտարի։ Օրինակ, 2018 թվականին (հունվար-մայիսին) Թուրքիայի տեսակարար կշիռը մեր արտաքին առևտրաշրջանառության մեջ կազմել է 9,3%, իսկ այժմ՝ 10%։ Այսպես. այս տարվա ապրիլին այդ ցուցանիշն արձանագրվել է 9,9%-ի մակարդակում, իսկ մայիսին՝ արդեն 10%-ի։ Այնպես որ միանգամայն ակնհայտ են Թուրքիայի տեղի աճի միտումները մեր առևտրատնտեսական կյանքում։ Դրա համար գուցեև կան օբյեկտիվ պատճառներ, բայց այդուհանդերձ ակնհայտ է, որ թուրքական առևտրային էքսպանսիային խոչընդոտելու փորձեր անգամ մեր կառավարությունը չի ձեռնարկում։ Հարկ կա՞ արդյոք ասել, որ այստեղ, բացի ամենայնից, խոսքը վերաբերում է երկրի տնտեսական անվտանգությանը։ Իսկ եթե հաշվի առնենք, որ Հայաստան ներկրվող ապրանքների ահռելի մասը սննդամթերք է, ապա ստեղծված իրավիճակում կարելի է նաև խոսել Հայաստանի պարենային անվտանգությանը սպառնացող վտանգի մասին։
Մինչդեռ արտաքին առեվտրի ոլորտում թուրքական գործոնի աճին զուգընթաց՝ իր տեղն աստիճանաբար զիջում է մեր ավանդական առևտրատնտեսական գործընկերը. Իրանը։ Նշենք, որ Իրանի տեսակարար կշիռը մեր արտաքին առևտրաշրջանառության մեջ կազմում է 8,4%, ինչը զիջում է թուրքականին 1,6%-ով։ Եվ դա այն դեպքում, երբ Իրանը մեզ համար պարզապես գործընկեր չէ. երկու տարի առաջ հայ-իրանական սահմանի վրա բացվեց Ազատ տնտեսական գոտի (ԱՏԳ), որը պետք է լուրջ խթան դառնար մեր երկրների միջև առևտրատնտեսական կապերի զարգացման ու ընդլայնման համար։ Բայց, ավաղ, երկու տարվա ընթացքում հայ-իրանական ԱՏԳ-ին վերաբերող ամենատպավորիչ իրադարձություն դարձավ այն, որ, այցելելով օբյեկտ, վարչապետը ուշադրության արժանացրեց լոկ այն, որ այդ տարածքում սակավաթիվ են աղբամանները։ Հիշեցնեմ, ըստ նախագծի՝ ԱՏԳ-ն պետք է ներգրավեր մոտ 130 մլն դոլարի ներդրումներ, այստեղ պետք է հաստատվեին ավելի քան 50 ընկերություններ, և նախատեսվում էր 1500 աշխատատեղերի բացում։ Բայց... Ըստ էության, այդ նախագիծը կարելի է համարել թաղված, ինչպեսև, ասենք, իր նախորդներից թավշե կառավարության ժառանգած բազմաթիվ այլ ծրագրեր։
Երկու տարի առաջ հայ հասարակության մի մասը հանկարծ հպարտ զգաց իրեն։ Թե ով և ինչով սկսեց հպարտանալ այն ժամանակ, առանձին հարց է։ Առանձին հարց է և այն, թե ով ու ինչով է հպարտանում այսօր։ Բայց այ, հետաքրքիր է, թե ինչ զգացողություններ ունեն երեկվա ու այսօրվա հպարտները՝ տեսնելով, որ Հայաստանի առևտրատնտեսական մթնոլորտի վրա հսկայական ազդեցություն է գործում Թուրքիան։ Այն Թուրքիան, որը համերաշխ է Ադրբեջանի հետ հակահայկական ագրեսիայի մեջ և լիարժեքորեն գործում է բոլոր ճակատներում, ներառյալ՝ առևտրատնտեսական: Այն Թուրքիան, որը գործնականում առանց դիմադրության բախվելու նվաճում է մեր շուկաները։
