Լրագրող, վերլուծաբան, սյունակագիր, բանասիրական գիտությունների թեկնածու
Վաղմիջնադարյան հայ մի գործիչ կա, որի անունն իսպառ մոռացված է՝ Վահան Մամիկոնյան կամ Գայլ Վահան։ Նա Վարդան Մամիկոնյանի եղբորորդին էր և 5-րդ դարի երկրորդ կեսին փառահեղ կերպով ղեկավարել է Վահանանց պատերազմը՝ Ակոռիի, Ճարմանայի և Ներսեհապատի ճակատամարտերը, պարսից հետ կնքել Նվարսակի հաշտությունը, որով Հայաստանը ներքին անկախություն է ստացել։
Նիկոլ Փաշինյանը պատրաստվում է նոյեմբերի 9-ի եռակողմ խայտառակության մեկ տարին նշանավորել ավելի ամոթալի երկու պայմանագրի կնքմամբ, որոնք վերջնականապես խաչ կքաշեն Արցախի վրա և կդնեն Հայաստան պետության հետհաշվարկի սկիզբը։ Եթե նրա մոտիվը լիներ անվտանգության ապահովումը կամ վերջնական խաղաղության հաստատումը, արժեր գնալ անգամ սատանայի հետ գործարքի։ Սակայն եթե սատանան առկա է՝ ի դեմս Ադրբեջանի նախագահի, մոտիվը ճիշտ հակառակն է՝ հայկական պետության դե յուրե լուծարման երկու պայմանագիր։
Մինչև 44-օրյա պատերազմը ՌԴ-ն Հարավային Կովկասում ամենամեծ ռազմաքաղաքական ազդեցություն ունեցող պետությունն էր։ Ճիշտ է, Վրաստանի հետ առկա տևական հակամարտությունը և Ադրբեջանի՝ Թուրքիայի դաշնակից լինելը որոշակիորեն սահմանափակում էին ռուսական ազդեցությունը տարածաշրջանում, բայց այդ երկու երկրում էլ տեղի ունեցող քաղաքական, գեոտնտեսական, էներգետիկ և այլ գործընթացներում Մոսկվայի մասնակցությունն անխուսափելի և ակնհայտ էր։ Հայաստանի մասին խոսք չկա, ՌԴ-ն մեր ռազմավարական դաշնակիցն է, անվտանգության երաշխավորն ու հիմնական առևտրատնտեսական գործընկերը։
Թվում էր՝ պատերազմի հետևանքների դիվանագիտական մեղմման ամենակարճ ճանապարհը պետք է լիներ մեր կողմից Արցախի կարգավիճակի և ճանաչման մասին խոսույթ բացելն ու այն թմբկահարելը։ Պարզվեց՝ այն հետաքրքրում է գրեթե բոլորին՝ բացի մեզնից։ Ամերիկացի կոնգրեսականներից մինչև ՀՀ-ում ԱՄՆ դեսպան, Ֆրանսիայի նախագահից մինչև Փարիզի քաղաքապետ, ՌԴ ԱԳՆ պաշտոնական ներկայացուցչից մինչև ռուս քաղաքագետներ՝ բոլորը խոսում են Արցախի վերջնական կարգավիճակի կարևորության մասին։ Իսկ Երևանի գերեզմանային լռությունն Արցախի միջազգային ճանաչման հարցում շարունակվում է։
Փորձե՞լ ենք մենք երբևէ ազգովի ներհայեցմամբ զբաղվել, զննել մեզ կողքից, ախտորոշել սեփական թերություններն ու փորձել վերացնել դրանք։ Թե՞ ավելի հեշտ է «Մեր տեսակին հաղթելն անհնար է», «Հայ ժողովուրդը սերում է անպարտելի Հայկ Նահապետից ու Արամ Աշխարհակալից», «Մենք բարեպաշտ քրիստոնյաներ ենք, իսկ թշնամին մարդկային նկարագրից զուրկ է և նույնիսկ սեփական զինվորների դիակներն է անարգում» և նմանատիպ այլ մտավարժանքներով փախչել իրականությունից և զբաղվել ինքնախաբեությամբ։
Երկարաժամկետ հեռանկարում 44-օրյա պատերազմի ամենաաղետալի հետևանքը Թուրքիայի ներկայացվածության աննախադեպ մեծացումն է Հարավային Կովկասում, նախևառաջ՝ Հայաստանում և Արցախում։ Ադրբեջանը՝ որպես Թուրքիայի կլիենտ պետություն, իսկ Վրաստանը՝ իբրև թուրքական տնտեսական էքսպանսիոնիզմի ճիրաններում գտնվող երկիր, վաղուց էին նվաճված, անառիկ էր միայն Հայաստանը։ Պատերազմը «շտկեց» այդ բացը և Հայաստանը դրեց թուրքական բացահայտ հարվածի տակ։
Պատերազմից մեկ տարի անց թշնամու հետ շփման գծի հաճախակի փոփոխությունները, մեր շարունակական նահանջները տեղերում, սեփական դիրքերից, հենակետերից, բարձունքներից, բլուրներից, արոտավայրերից ու խոտհարքներից հրաժարումը ոչ միայն չեն նպաստում խաղաղության մթնոլորտի ստեղծմանը, այլև ավելի են մոտեցնում նոր ագրեսիան՝ Բաքվի համար շատ ավելի ձեռնտու և նվազ կորստաբեր պայմաններում։
Այն, որ մեր հանրության հավաքական հիշողությունը բավական կարճ է, համոզվելու առիթներ շատ ենք ունեցել։ Պատերազմից ընդամենը մեկ տարի է անցել, բայց մի շարք առանցքային իրադարձությունների մասին այսօր չեն էլ հիշում, հետևաբար՝ պատասխան պահանջող էլ չկա։ Քննիչ հանձնաժողովի ձևավորումը տապալվում է, մանրումեծ տարբեր զինվորականներ՝ ընդհուպ մինչև պաշտպանության նախկին նախարար, նշանակվում են մեղավոր, հետևաբար՝ պատերազմի ընթացքի խորքային քննության հանրային պահանջն էլ ցավալիորեն մարում է։
Այսօր շատ ընդունված է հետահայաց փիլիսոփայել այն մասին, թե ինչո՞ւ առաջին արցախյան պատերազմից հետո հաղթած Հայաստանը, օգտվելով Ռուսաստանի՝ տարածաշրջանային համեմատաբար նվազ դերակատարությունից, չստիպեց պարտված թշնամուն կնքել խաղաղության պայմանագիր, փոխարենը համաձայնեց հրադադարի համաձայնագրի։ Չէ՞ որ ըստ մեր պատկերացման՝ արցախյան հարցը լուծվեց 1994-ի մայիսին, և այդ ժամանակ մենք բավարար ուժ ունեցանք՝ հաղթականորեն ավարտելու պատերազմը և թշնամուն խաղաղություն պարտադրելու:
Արցախա-ադրբեջանական շփման գծում և Հայաստանի պետական սահմանի Երասխի հատվածում թշնամու ակտիվության հերթական փուլը վկայում է Բաքվի մարտավարական նոր նպատակների մասին։ Արցախի՝ մեզ մնացած հատվածի վրա, որտեղ տեղաբաշխված են ռուս խաղաղապահները, Ադրբեջանը չի կարող լայնածավալ հարձակում գործել, մնում է նոր գերակա բարձունքներ նվաճելու նպատակով գրոհել մեր դիրքերը։ Նորշենի ուղղությամբ թշնամու հարձակումն ու դիրքի ոչնչացումը, փաստորեն, հետպատերազմյան մեկ տարում Արցախի դեմ ամենասանձարձակ ոտնձգությունն էր։